QISQARTMALAR VA ULARNING INGLIZ TILI SISTEMASIDAGI O’RNI

Navoiy davlat pedagogika instituti "Ingliz tili va adabiyoti" fakulteti Zoyirova Dilfuza Xayriddinovna taqrizi ostida

Abstract

Mazkur maqolada bir guruh olimlarning xulosalari asosida o‘zbek va ingliz tilidagi qisqartmalar chuqur tahlil qilingan. Tadqiqot qisqartmalarni so'zlarning kesilgan bo'laklaridan tashkil topgan, ko'pincha sinonim so'z birikmalarini hosil qiluvchi otlar sifatida belgilaydi. Tadqiqotda oʻzbek tilida keng qoʻllaniladigan qisqartmalarning oltita strukturaviy turi aniqlangan boʻlib, ular orasida soʻzning bosh tovushlari yoki harflarining qoʻshilishidan hosil boʻlgan boshlangʻich tipdagi qisqartmalar, soʻz qismlarini birlashtiruvchi boʻgʻinli qisqartmalar, oldingi turlarning elementlarini birlashtiruvchi aralash tipdagi qisqartmalar, soʻzning bosh qismini birlashtiruvchi qisqartmalar mavjud.  Butun so'z yoki otning bilvosita hol shakli bo'lgan so'z va bir so'zning boshini boshqasining boshi va oxiri bilan birlashtirgan qisqartmalar ham keltirilgan. Tadqiqot, shuningdek, qisqartirish va birikma o'rtasidagi munosabatni o'rganadi, null interfiksli qo'shma otlar va komponentlar orasidagi "-o-" interfiksi bilan qisqartma hodisalarni ajratib ko'rsatadi. Bundan tashqari, u to'liq nomning informatsion tarkibiy qismlariga asoslangan muassasa va korxonalarning qisqartirilgan nomlarini shakllantirishni o'rganadi. Bundan tashqari, tadqiqot qisqartmalarning so'zlashuv va uslubiy jihatdan qisqartirilgan sinonimlar sifatida, xususan, mashhur siyosiy va jamoat arboblarining asl ismlariga nisbatan qo'llanilishiga urg'u beradi. Tadqiqot o‘zbek tilidagi qisqartmalarning imlo qoidalariga ham oydinlik kiritib, leksik va grafik qisqartmalarni ajratib ko‘rsatadi. Unda leksik qisqartmalarni ko'rsatish uchun nuqtasiz bosh harflardan foydalanish ta'kidlanadi, chiziqcha bilan yozilgan qisqartmalar esa qisqartirilgan so'zlar emas va qisqartirilgan talaffuzlarga ega emas. Tadqiqot qisqartmalarning jinsiga qaratilgan bo'lib, ular tuzilishi emas, balki ma'nosi bilan belgilanadi. Bundan tashqari, tadqiqotda oʻzbek qisqartmalarining ixtiyoriy fleksiyasi muhokama qilinib, baʼzi qisqartmalar faqat potentsial ravishda fleksiyonga ega boʻlsa-da, boshqalari izchil, lekin qatʼiy boʻlmagan tuslanish shakllarini namoyish etishi qayd etilgan. Bu shuni ko'rsatadiki, ixtiyoriy fleksiya bosh harflar bilan yozilgan boshlang'ich qisqartmalarning umumiy grammatik xususiyatiga aylanib bormoqda. Ushbu tadqiqot natijalari o‘zbek tilidagi qisqartmalarni har tomonlama tushunishga yordam beradi. Tadqiqot qisqartmalarning rivojlanayotgan tabiati, ularning keng qo'llanilishi va kelgusi o'n yilliklarda so'zlashuv nutqiga potentsial integratsiyalashuvini ta'kidlash bilan yakunlanadi.